Napoleon Bonaparte

Het is vandaag (5 mei 2021), precies 200 jaar geleden dat Napoleon Bonaparte stierf. Hij is nog altijd de beroemdste machthebber die Frankrijk ooit had. Ongetwijfeld herken je hem van schilderijen of afbeeldingen. Maar wist je dat hij nog steeds van grote invloed is op ons leven? Tien dingen die Napoleon bedacht, en waar je nog altijd mee te maken hebt.

Toch nog maar even voorstellen. Napoleon Bonaparte wordt in 1769 geboren op het eiland Corsica. Hij klimt op tot succesvol en populair legerleider, die in 1799 in Frankrijk aan de macht komt. Dat is voor de eerzuchtige Napoleon nog niet genoeg: hij kroont zichzelf later nog tot keizer. Met zijn legers verovert hij in die jaren grote delen van Europa. Al loopt de veldtocht in Rusland in 1814 uit op een grote nederlaag. Napoleon wordt verbannen, naar Elba. Maar hij ontsnapt en is binnen 100 dagen weer aan de macht in Frankrijk. In 1815 wordt hij bij Waterloo definitief verslagen. De Engelsen brengen hem naar het afgelegen eilandje Sint Helena, waar hij uiteindelijk in 1821 sterft, op 51-jarige leeftijd.

1. Achternamen
Misschien wel de bekendste erfenis van Napoleon. Hij voerde de burgerlijke stand in in de gebieden waar hij de macht had, in Nederland in 1811. Geboorten, huwelijken, alles moest vanaf toen worden geregistreerd. Achternamen werden al wel gebruikt, maar dit zorgde ervoor dat jouw voorouders hun definitieve familienaam aannamen. Handig voor als je stamboomonderzoek doet. Maar Napoleon wilde gewoon een goed overzicht, zodat hij makkelijker belasting kon heffen.

2. Verkeer
Als je nu in je auto stapt rijd je aan de rechterkant van de weg. Dankzij Napoleon. In vroeger tijden reden ridders te paard links, zodat ze makkelijker met hun rechterhand hun zwaard of lans konden hanteren. De rijke Franse burgerij hield vast aan links. Het gewone volk liep meestal rechts. Maar sinds de Franse Revolutie van 1789 was iedereen officieel gelijk. Daarom bepaalde Napoleon dat rechts de norm werd. Was ook handiger met de koetsen en karren in die tijd. Landen die hij niet veroverde, zoals Groot-Brittannië, bleven links rijden.

Dankzij de Fransen hebben we ook straatnamen met even en oneven huisnummers. Dat systeem werd eerst in Parijs gehanteerd, later in alle veroverde gebieden. Ook danken we verharde wegen aan Napoleon, die lijnrechte verbindingen wilde tussen steden. Handig om zijn troepen te verplaatsen natuurlijk. In Frankrijk werden die wegen de Route Nationale, bij ons worden ze wel Napoleonswegen genoemd. De Amsterdamsestraatweg in Utrecht is daar een voorbeeld van. In opdracht van Napoleon aangelegd in 1812, als onderdeel van de Route Impériale tussen Parijs en Amsterdam.

3. Maten
Een kilo aardappelen, een liter melk, en, laten we zeggen, een meter bier. Standaardmaten en afmetingen. Napoleon voerde in 1799 het metrieke stelsel in. Daarvoor werden in Europa allerlei verschillende maten gebruikt, zoals, duim, el en voet. Napoleon vond dat onhandig en onoverzichtelijk in zijn keizerrijk. En ook al sta je er niet bij stil, je hebt er waarschijnlijk elke dag mee te maken.

4. Burgerlijk Wetboek
Volgens Napoleon zelf zijn belangrijkste nalatenschap: de Code Napoleon, of de Code Civil. Het Franse burgerlijk wetboek, waarin de principes ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’ werden vastgelegd, maar ook scheiding van kerk en staat, diende als inspiratie voor wetboeken van veel landen. Napoleon stelde zijn code uiteindelijk ook in Nederland verplicht. Overigens, gelijke rechten, dat gold in die Napoleontische tijd nou niet meteen voor vrouwen.

5. Bureau
Abattoir, bureau, portemonnee, allemaal woorden die tijdens de Franse tijd hier in Nederland in zwang raakten. Van 1810 tot 1813 was Frans zelfs een officiële taal hier, naast het Nederlands. Verplicht ook in het onderwijs. Napoleon voerde ook daar hervormingen door. Leraren werden verplicht klassikaal les te geven. Ouders moesten schoolgeld gaan betalen. En hij voerde het eindexamen in.

6. Monarchie
Napoleon benoemt in 1806 zijn broer Lodewijk tot koning van ons land, om zoveel mogelijk invloed te houden. Daarmee is Nederland voor het eerst een koninkrijk. Het vormt de basis voor de latere monarchie. 'Iek ben konijn van Olland', zei de Franse Lodewijk bij zijn aantreden, want hij had moeite met de Nederlandse uitspraak.

7. Rijksmuseum
Broer Lodewijk Napoleon neemt zijn intrek in het stadhuis op de Dam, sindsdien bekend als Paleis op de Dam. Hij benoemt Amsterdam tot hoofdstad, en staat aan de wieg van instituten die we nu nog kennen, zoals het Rijksmuseum, de Koninklijke Bibliotheek en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW).

8. Piramide
Nog een opvallend bouwwerk dat we aan de Napoleons te danken hebben: de Pyramide van Austerlitz, bij het Utrechtse Woudenberg. Een 17 meter hoog eerbetoon aan Napoleon, aangelegd door Franse troepen die daar in 1804 enkele maanden gelegerd waren. De naam Pyramide van Austerlitz werd overigens bedacht door Lodewijk Napoleon. Het is de plaats in Tsjechië waar zijn keizerlijke broer tijdens een legendarische veldslag Russische en Oostenrijkse legers versloeg.

9. Blikvoedsel
Hoewel niet zijn uitvinding, gaf Napoleon wel de aanzet. Hij loofde in 1800 een geldprijs uit voor wie kon bedenken hoe je voedsel langer goed kon houden. Dat had hij immers nodig voor zijn soldaten tijdens hun veldtochten. De Franse kok Nicolas Appert ontdekte het inmaken. Door groenten in afgesloten flessen te koken zodat de bacteriën werden gedood, bleef het langer goed. Glas was te breekbaar voor soldaten, daarop werd het conservenblik bedacht.

10. Waterloo

Het is sindsdien een uitdrukking: Napoleon vond zijn Waterloo. In 1815 wordt de keizer definitief verslagen bij deze plaats in België. En het is natuurlijk ook de naam van die klassieker van Abba. De Zweedse popgroep won het Eurovisiesongfestival in 1974 met een lied over een vrouw die zich overgeeft aan de liefde, zoals Napoleon zich in Waterloo overgaf. Verder zijn er natuurlijk Napoleon-likeur, Napoleon-zuurtjes, noem maar op. Twee eeuwen na zijn dood is de Franse keizer niet eens zo heel ver weg.

Napoleon in Frankrijk  Napoleon Bonaparte is een van de belangrijkste figuren enorm in de Franse geschiedenis. Maar hij was natuurlijk ook een oorlogszuchtige dictator. En daarom wordt er met gemengde gevoelens naar hem gekeken, zegt correspondent Eveline Bijlsma. "Op het Élyséepaleis van president Macron is er stevig over gediscussieerd: gaan we de 200ste sterfdatum van Napoleon Bonaparte vieren of herdenken? Het wordt dat laatste, want de keizer is te omstreden om er deze 5 mei een feestelijk evenement van te maken. Zijn heerschappij ging gepaard met uitbuiting en plunderingen en in zijn zucht naar macht offerde hij tienduizenden soldatenlevens op", aldus Bijlsma. Een aspect van zijn heerschappij dat lang onderbelicht is gebleven, krijgt in Frankrijk nu veel aandacht. "Wat vooral opzien baart is Napoleons beslissing om de slavernij opnieuw in te voeren in koloniën in de West in 1802. Het was voornamelijk een economische overweging, omdat de handel in koloniale waren flink wat geld opleverde. Achteraf, tijdens zijn ballingschap op het eiland Sint-Helena, gaf de despoot zelf toe dat het een verkeerd besluit was." Frankrijk kan niet om Napoleon heen, zegt Bijlsma, en president Macron wil dat ook niet. "Er is door links druk op hem uitgevoerd om niets te doen, maar hij vindt dat je de geschiedenis in de morgen moet kijken. Hij zal een toespraak houden en ongetwijfeld ook stilstaan bij de foute kanten. Maar hij zal ook een krans leggen bij de tombe van Napoleon."